Đền Hàng Tổng thuộc thôn Phú Vinh, xã Cổ Đạm.

Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí quê gốc ở làng Động Gián, nay là xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân.  Ông sinh năm Đinh Sửu 1397, tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc, nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An; mất năm 1465, hưởng thọ 69 tuổi, an táng ngay tại quê nhà, ngày giỗ được tổ chức vào 30 tháng 10 âm lịch hằng năm.

Thái Sư Cương quốc công Nguyễn Xí là một đại công thần trong lịch sử Việt Nam, người có công lao to lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đánh đuổi giặc Minh xâm lược ở thế kỷ XV, đồng thời là đại thần phò tá đắc lực cho 4 đời vua Lê. Đặc biệt, Nguyễn Xí là người có công đầu trong việc tiêu diệt phản nghịch Lê Nghi Dân, đưa Lê Tư Thành (tức vua Lê Thánh Tông) lên ngôi, mở ra triều đại phong kiến huy hoàng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam trung đại. Ngoài ra, ông còn có công trong việc thu phục tù binh giặc Minh và Chiêm Thành, chiêu dân, lập ấp mở mang vùng Thượng Xá…

Lễ giỗ được tổ chức trang nghiêm, thành kính.

Với những công lao to lớn đó, Nguyễn Xí được phong đến chức Thái Úy, sau khi mất được truy phong Thái Sư, được đánh giá là người hai lần khai quốc.

Sau khi ông mất, đền thờ ông được lập ở nhiều nơi, trong đó nhiều nhất là tại quê nhà làng Thượng Xá, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An và quê gốc là Động Gián, nay là xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

Ở huyện Nghi Xuân hiện có 5 đền thờ liên quan đến Cương quốc công Nguyễn Xí. Trong đó có 1 di tích đã được công nhận cấp quốc gia, 4 di tích cấp tỉnh tại các xã Cương Gián, Cổ Đạm và Xuân Liên.

Cấp ủy, chính quyền địa phương và đông đảo người dân trong vùng thành kính dâng nén hương thơm...

Hàng năm, vào ngày 30/10 âm lịch, tại các đền thờ, Nhân dân trên địa bàn tổ chức lễ giỗ trang nghiêm, thành kính nhằm tưởng nhớ và ghi ơn một bậc anh hùng đã có nhiều công lao cho quê hương, đất nước.

Đức Đồng - Trung Kiên